Choć w dzisiejszych czasach chleb stał się powszechnym pożywieniem niemal wszystkich ludzi, w polskiej tradycji już od czasów pierwszych Słowian był uważany za pokarm szlachetny i zajmował ważne miejsce w diecie i kulturze. Przez lata rozpowszechniło się wiele podań oraz obrzędów, do których wykorzystywano jego symbolikę. Skąd wzięły się polskie tradycje i zwyczaje związane z chlebem i czy nadal obowiązują?
Krótka historia chleba
Chleb odgrywał ważną rolę w życiu i kulturze ludności już w świecie starożytnych i od tamtych czasów stanowi jeden z elementarnych posiłków. Wzmianki na jego temat znajdziemy w źródłach kultury Europy oraz Bliskiego Wschodu. Zarówno sposób wytwarzania, jak i wygląd oraz skład pieczywa były modyfikowane na przestrzeni lat.
Pierwotnie chleby przybierały formę okrągłych placków składających się z mąki pszennej, wody i soli – dzisiaj znanych jako podpłomyki. Do ich produkcji używano rozgrzanych kamieni. Z czasem do wypieków zaczęto dodawać składniki spulchniające i fermentujące oraz inne rodzaje mąki.
Sztuka wypiekania chleba rozwijała się zatem od wieków i jest udoskonalana nadal przez rozmaitych piekarzy, którzy opracowują własne receptury, dodając coraz to inne składniki do swoich wypieków.
Polskie zwyczaje związane z chlebem
Od wieków chleb stanowi ważny element polskiej kultury, dlatego stał się również częścią wielu wydarzeń oraz obrzędów. Dla katolików chleb w postaci opłatka jest utożsamiany z Ciałem Chrystusa i uznawany za symbol życia wiecznego. Dla rolników to symbol urodzaju, dla biednych – dostatku, dla gospodarzy – gościnności, natomiast dla matek – płodności. Co kryje się za tymi znaczeniami chleba?
Chleb jako symbol bogactwa
W czasach pogańskich chleb był uważany za towar luksusowy i traktowany jako symbol dostatku. W biedniejszych domach spożywano go raz dziennie i często chowano, by wystarczył na dłużej. Natomiast w zamożnych rodzinach owijano go w płócienny ręcznik i kładziono na stole.
Chleb należało zawsze chronić przed zmarnowaniem oraz zabrudzeniem. Natomiast wyrzucenie go do śmieci zgodnie z wierzeniami mogło ściągnąć na człowieka karę od Boga, dlatego nawet okruchy były zjadane lub dawane zwierzętom.
Chleb jako symbol gościnności
Staropolski zwyczaj mówił, że należy się nim dzielić z każdym, kto tylko o to poprosił. Bochnem chleba witano gości i podróżników na znak szacunku oraz gościny. Dzisiaj zwyczaj ten ma swoje odzwierciedlenie w powitaniu państwa młodych chlebem i solą przed rozpoczęciem uroczystości weselnych. Chlebem w postaci opłatka łamiemy się także podczas wieczerzy wigilijnej na znak pojednania i miłości. W czasach, kiedy chleb oznaczał bogactwo rodziny, takie powitanie gości miało wyrażać nadzieję na ich życie w dostatku. W dodatku wspólne spożycie chleba symbolizowało przyjaźń i zaufanie.
Chleb jako symbol życia i płodności
W wielu kulturach, gdzie jest wyznawana wiara w bóstwa lub Boga, chleb ma jeszcze jedno szczególne znaczenie – jest uważany za dar istnienia, który symbolizuje życie i płodność zarówno kobiet, jak i zwierząt. Dzięki niemu ludność nie odczuwa głodu i może się nasycić. Chleb utożsamia zatem najważniejsze wartości niezbędne do egzystencji.
Chleb dożynkowy – co symbolizuje?
Chleb to końcowy wytwór ciężkiej pracy ludzkiej najpierw na roli, a następnie podczas wypieku pieczywa. Oznacza szacunek do pracy oraz urodzajne plony, dlatego od lat pozostaje nieodłącznym elementem wszystkich obchodów święta plonów. Zgodnie z tradycją w polskich miastach i wsiach po zakończonych zbiorach odbywa się ludowe święto nazywane dożynkami.
Tak zwany dożynkowy chleb, wypiekany ze zbóż pochodzących z tegorocznych zbiorów, jest wręczany w darze gospodarzowi wydarzenia przez wyznaczonych do tego starostów. Ma to symbolizować wdzięczność rolników oraz całej społeczności za obfite plony i urodzaj.
Dlaczego chleb jest tak ważny w polskiej tradycji?
Poza najbardziej oczywistą rolą – składnika naszej diety – chleb pełni zatem również istotną funkcję symboliczno-kulturową. Jest istotną częścią wielu polskich zwyczajów oraz tradycji i towarzyszy nam pod różnymi postaciami i kształtami przez całe pokolenia.
Znajdziemy go na polskich stołach zarówno podczas zwykłych posiłków, jak i ważnych uroczystości – wesel czy świąt. Spożywanie chleba staje się często okazją do celebracji oraz pojednań, a także nawiązania relacji z innymi ludźmi. O jego roli wspominają nawet w swojej twórczości wybitni polscy pisarze – Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu czy Cyprian Kamil Norwid w Mojej piosence.
Znaczenie chleba dzisiaj
Choć kiedyś był traktowany oznaka bogactwa, w dzisiejszych czasach chleb stanowi powszechny pokarm spożywany każdego dnia, który zapewnia zdrowie naszemu organizmowi. Specjaliści już wiele lat temu udowodnili, że jedzenie chleba poprawia trawienie i pozytywnie wpływa na koncentrację oraz pamięć. Pieczywo dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych, w tym:
- węglowodany,
- witaminy z grupy B,
- cynk,
- żelazo.
Jest także niezastąpionym źródłem błonnika pokarmowego, który odpowiada za prawidłową pracę jelit oraz całego przewodu pokarmowego.
W piekarni Familijna dbamy o nasze polskie tradycje, dlatego wypiekamy nasze chleby z największą dbałością na podstawie starannie opracowanych tradycyjnych receptur. Do wypieków wykorzystujemy naturalne składniki, a także lokalne produkty Dolnego Śląska.
W ofercie piekarni są dostępne m.in. chleby wypiekane na naturalnym zakwasie żytnim oraz pszennym, a także wyroby wytwarzane z różnorodnych rodzajów mąki, w tym mąki pszennej pełnoziarnistej, pszennej orkiszowej, a nawet pszennej graham czy żytniej razowej. Dostarczamy naszym klientom znakomitej jakości chleby powszednie i chleby foremkowe oraz bochny – duży wybór smakowitych produktów jest gwarancją, że każdy znajdzie u nas chleb najlepszy dla siebie!
